महात्मा ज्योतिबा फुले हे महाराष्ट्रातील एक महान समाजसुधारक, विचारवंत आणि क्रांतिकारी होते. त्यांनी समाजात अनेक सुधारणा घडवून आणण्यासाठी आपले जीवन समर्पित केले. आजही ते महाराष्ट्रातील लोकांसाठी प्रेरणादायी आहेत.
महात्मा ज्योतिबा फुले, यांचा जन्म ११ एप्रिल १८२७, सातारा जिल्ह्यातील कटगुण या गावी (महाराष्ट्र), येथे झाला. वडिलांचे नाव गोविंदराव आणि आईचे नाव चिमणाबाई. ज्योतिबा फुले यांचे पूर्ण नाव ज्योतिराव गोविंदराव फुले असे आहे. समाजसुधारक, समाज प्रबोधक, विचारक, समाजसेवी, लेखक, दार्शनिक आणि क्रान्तिकारी कार्यकर्ता म्हणुन ज्योतिबा फुले यांना ओळखले जाते.
महात्मा ज्योतिबा फुले यांचे पणजोबा, हे पुणे जिल्ह्यातील खानवाडी येथे गेले. काही काळा नंतर जोतिबांचे आजोबा शेटीबा (शेरीबा) तीन मुलांसह कुटुंब नोकरीच्या शोधात पूणा येथे गेले, पूणा येथील फुलवाल्याने त्यांना फुलांचा व्यापार करायला शिकवले. यानंतर फुलांच्या व्यवसायामुळे त्यांनी गोर्‍हेच्या जागी फुले हे नाव धारण केले.
शिक्षण आणि सामाजिक कार्य:
महात्मा ज्योतिबा फुले यांनी मराठी आणि इंग्रजी भाषेत शिक्षण घेतले. शिक्षण पूर्ण झाल्यावर त्यांनी आपला व्यवसाय सांभाळण्यास सुरुवात केली. पण सामाजिक वाईट गोष्टींकडे त्यांचे लक्ष होते आणि त्यांना ते बदलण्याची इच्छा होती. 1851 मध्ये त्यांनी सत्यशोधक समाजाची स्थापना केली. या समाजाचा उद्देश समाजातील वाईट रूढी-परंपरा आणि अंधश्रद्धा दूर करून समाजसुधारणा करणे हा होता.
महिला शिक्षण आणि समाजसुधारणा:
महात्मा ज्योतिबा फुले यांना महिला शिक्षणाचे महत्त्व लक्षात होते. त्या काळात महिलांना शिक्षण देणे हे चुकीचे मानले जात होते. पण फुले यांनी स्त्रियांसाठी शिक्षणासाठी लढा दिला आणि 1848 मध्ये भारतातील पहिले महिला विद्यालय स्थापन केले.
त्यांनी बालविवाह, विधवा पुनर्विवाह, देवदासी प्रथा यांसारख्या सामाजिक वाईट गोष्टींचा विरोध केला.
साहित्यिक योगदान:
महात्मा ज्योतिबा फुले हे एक उत्तम लेखक आणि विचारवंतही होते. त्यांनी अनेक पुस्तके आणि लेख लिहिले ज्यातून त्यांनी समाजातील वाईट गोष्टींची टीका केली आणि समाजसुधारणेसाठी विचार मांडले.
त्यांच्या काही प्रसिद्ध पुस्तकांमध्ये “गुलामगिरी”, “शेतकऱ्यांचे आसूड”, आणि “त्रितीय रत्न” यांचा समावेश आहे.
मृत्यू आणि वारसा:
28 नोव्हेंबर 1890 रोजी महात्मा ज्योतिबा फुले यांचे निधन झाले.
त्यांनी समाजसुधारणेसाठी केलेले कार्य अमूल्य आहे. ते समाजसुधारक, विचारवंत आणि क्रांतिकारी होते. आजही त्यांचे विचार आणि कार्य प्रासंगिक आहेत.
महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्या योगदानाची काही उदाहरणे:
- 1848 मध्ये भारतातील पहिले महिला विद्यालय स्थापन केले.
- 1851 मध्ये सत्यशोधक समाजाची स्थापना केली.
- बालविवाह, विधवा पुनर्विवाह, देवदासी प्रथा यांसारख्या सामाजिक वाईट गोष्टींचा विरोध केला.
- अस्पृश्यता आणि जातीव्यवस्थेविरोधात लढा दिला.
- स्त्रियांसाठी समान हक्क आणि संधी मिळवण्यासाठी लढा दिला.
- गरीब आणि शोषित लोकांसाठी लढा दिला.